2 bin yıllık gelenek: ˈKök Boyamaˈ
SDÜ TRT Haberˈin Günaydın Hafta Sonu adlı programının canlı yayınında
Süleyman Demirel Üniversitesi (SDÜ) Güzel Sanatlar Fakültesi (GSF) Dekan Yardımcısı Doç. Dr. Mustafa Genç, Oya Erenˈin hazırlayıp sunduğu Günaydın Hafta Sonu programının canlı yayın konuğu oldu. GSF Dekan Yardımcısı Doç. Dr. Genç, TRT Haber Isparta Muhabiri Fatih Kaplanˈın sorularını canlı yayında yanıt verdi.
Haber Sunucusu: Oya Eren
-ˈˈAnadoluˈda kadim Türk geleneği ˈkökboyalarıˈ yeniden hayat buluyor
Süleyman Demirel Üniversitesi (SDÜ) Güzel Sanatlar Fakültesiˈnde (GSF)yok olmaya yüz tutan bitki, böcek ve deniz kabuklularından boya elde edilme işlemini yaşatmak için akademik alanda ve uygulama alanında yapılıyor.
Kameralarımızı Ispartaˈya çevireceğiz. Fatih Kaplan ve konukları olacak.
Evet, Fatih, iyi çalışmalar. Enteresan bir konu… Sözü hemen sana ve konuğuna vereceğim.ˈˈ
-ˈKök Boyamaˈ nasıl yapılıyor
Kök boya, kozalak, bitki, böcek ve deniz kabuklularından elde ediliyor
Muhabir Fatih Kaplan:
ˈˈTeşekkür ediyorum Oya. Sizin de dediğiniz gibi Anadoluˈdaki Türk geleneklerinden, en eskilerinden birisi ˈkökboyacılığı.ˈ Özellikle Yörük kültüründe büyük bir öneme sahip. Ama son yıllarda bu kültür Süleyman Demirel Üniversitesiˈndeki (SDÜ) biliminsanlarının kendi emeklerini de katarak müthiş çalışmalar ortaya çıktı. Sizin de dediğiniz gibi konuğumuz var. Konuğumuz Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dekan Yardımcısı Doç. Dr. Mustafa Genç. Efendim öncelikle TRT Haber canlı yayınına hoş geldinizˈˈ
Doç. Dr. Mustafa Genç:
ˈˈHoş bulduk. Teşekkür ediyorumˈˈ
Muhabir Fatih Kaplan:
ˈˈEfendim kök boyası ile ilgili olarak neler söylersiniz? Neden kök boyasıˈˈ
-Biliminsanları yok olmaya yüz tutan geleneği bilimle buluşturdu
Doç. Dr. Mustafa Genç:
ˈˈKökboyama tarihsel süreçler içerisinde tarihi çok eskilere dayanan bir uygulama. Milattan Önce (M.Ö.) 4 bin yılından itibaren biz ˈˈmordanlı boyamaˈˈnın olduğunu tarihi kazılardan görebiliyoruz.
ˈPeki; bu gelenekten gelen bu süreç bugün nasıl yaşatılmalı?ˈ sorusuna biz Süleyman Demirel Üniversitesi olarak cevap aradık. Burada da şununla karşılaştık:
Doğal bitkilerle yaptığımız boyamalarda toksik kanserojen madde içermiyor. Çevreye ve insan bedenine hiçbir şekilde zarar vermiyor. Kullandığımız boyar madde kaynakları bitkiler, böcekler, deniz kabukluları… Ve bu bitkiler doğada tamamen kendiliğinden yetişen bitkiler. Kendiliğinden doğada yok olan bitkiler. Sonra tekrar çıkan bitkiler. Yani ayrıca ekmek için emek sarf etmiyorsunuz. Bu kullandığımız bitkilerin çoğu tıp alanında da kullanılıyor. Bitki çayı olarak kullanılıyor. Geleneksel tıpta tedavi amaçlı kullanılıyor. Biz de bu geleneğin adına uygun olarak -zaten gelenek ˈgelene eklenenˈ -anlamında…
Bizler bugünkü modernimizi, bugünkü yenimizi, geçmişten getirdiğimiz bu birikimi değerlendirerek anca ortaya koyabiliyoruz. Bundan dolayı da yaklaşık 25 yıldır Anadoluˈnun birçok köyünde, dağında, kasabasında yaptığım çalışmalar sonrasında bunu laboratuvar ortamında birleştirerek hem modern anlamdaki uygulamaları hem de geleneksel anlamdaki uygulamaları birleştirerek, bu geleneksel anlamdaki kökboyamacılığı, doğal boyamacılığı sadece halı dokuma ipi ya da kilim ipi olarak kullanma yerine çocuk kıyafetlerinde, yetişkin kıyafetlerinde, çocuk oyuncaklarında, ahşap boyamada -şu anda onun patenti için müracaat ettik üniversite olarak…- Bitkisel bitkilerle çocuk oyuncaklarını da boyamaya başladık. Bir çok süreç içerisindeki her türlü uygulamayı biz kök boyalarla yapabiliyoruz.
-Kök Boyamaˈya büyük ilgi
Kök boyaları ile boyanan tekstil ürünleri rağbet görüyor
Muhabir: Fatih Kaplan:
ˈˈPeki; hocam şuna geleceğim hemen. Özellikle şu an dünya çapındaki büyük markalarda -özellikle tekstil üzerindeki büyük markalarda- bu yöne doğru kaymaya başladı. Talep nasıl peki?ˈˈ
Doç. Dr. Mustafa Genç:
ˈˈZaten 2020ˈden sonra özellikle Avrupa Birliğiˈne (AB) bağlı ülkelerde özellikle boyalarda belirli değerler çok önemli hâle geldi. Ve biz bu boya değerlerinde çevreye zarar veren, kanserojen ve toksik içeren maddelerin kullanımı yasaklandı ve çok kısıtlandı. Yaklaşık son birkaç yıldır özellikle ilgi o kadar fazla ki şu anda cevap veremiyoruz neredeyse. Hem Amerikaˈdaki hem de Avrupaˈdaki birçok tekstil firmasının önde gelen isimleriyle Ar-Ge anlamında ve uygulama anlamında çalışarak onlara destek veriyoruz.ˈˈ
-Literatüre ˈTürk Kırmızısıˈ olarak giren rengin hikâyesi
Muhabir Fatih Kaplan:
ˈˈPeki; son bir sorumuz olacak. Türk Kırmızısı olarak literatüre geçen bir renk var. Bununla ilgili olarak bunun hikâyesi nedir acaba?ˈˈ
Doç. Dr. Mustafa Genç:
ˈˈTürk Kırmızısı, kök boya bitkisi yaniˈ Rubia Tinctorumˈ olarak bilinen -bizde ˈboyalık otuˈ, ˈyapışkan otˈ, ˈdil kanatan otuˈ diye bildiğimiz otumuzun- köklerinin pamuklu kumaşlar üzerinde boyanması ile elde edilen renk tonuna verilen isim. Daha sonrasında özellikle Edirneˈdeki boyacılar bunu çok güzel yaptıkları için ˈEdirne Kırmızısıˈ olarak da adlandırılmaya başlandı. Ama bunun aslı ˈTürk Kırmızısıˈdır.
Daha sonra Edirneˈden belli ustalar Fransaˈya götürülerek kendileriyle orada yapılan çalışmalarda boya fabrikaları kurulup bütün dünyaya tanıtılması sağlanmış oldu. Ama biz şu anda yaptığımız çalışmalarda ˈTürk Kırmızısıˈ renginin tonunu geleneksel yöntemlerle bugünkü kumaşlara tamamen uygulayıp bu renkleri kullanabiliyoruz.ˈˈ
-2 bin yıllık gelenek ˈKök Boyamaˈ
Muhabir Fatih Kaplan:
Peki; efendim. Verdiğiniz bilgilerden ötürü çok teşekkür ediyoruz. Toparlayacak olursak Oya Eren işte Türk geleneğinde oldukça büyük bir yere sahip olan kök boyacılığının dününü, bugününü ve bilimle karıştırılmış hâlini izleyicilerimize aktarmaya çalıştık. Ispartaˈdan aktarabileceklerimiz bugünlük bu kadar. Sözü yeniden size bırakıyoruz.ˈˈ
TRT Haber
Ana Haber Bülteni ve
Haber Kuşaklarıˈnda SDÜ
ˈˈGeleneksel miras ˈkökboyacılığınaˈ akademisyenlerin eli değdi
Süleyman Demirel Üniversitesiˈnde (SDÜ) biliminsanları kök boyacılığını üniversiteye taşıdı.
Üniversite laboratuvarlarında elde edilen doğal kök boyaları kıyafetlerin renklendirilmesinde kullanılıyor.ˈˈ
-Kök boyacılığı üniversiteye taşındı
Ispartaˈda akademisyenler laboratuvarda kök boya elde ediyor
ˈˈDokuma halılarıyla ünlü olan Ispartaˈda Süleyman Demirel Üniversitesi kök boyacılığını üniversiteye taşıdı.
2 bin yıllık kadim Türk geleneği akademik bilgilerle desteklendi. Akademisyenler önce geçmiş dönemde kök boyama işiyle uğraşmış kişileri tespit etti. Sonrasında Osmanlı arşivleri tarandı.ˈˈ
Doç. Dr. Mustafa Genç:
ˈˈBiz hem arşivdeki hem de yerelde elde ettiğimiz bu bilgileri kendi laboratuvarlarımızda denemelerini gerçekleştirerek ˈsadece halı kilim ipinde değil de biz bugün nasıl bunu yaşatabiliriz?ˈ sorusu üzerinden cevap aramaya çalıştık.ˈˈ
-Elde edilen boyalar tamamen doğal
Kök boya üretiminde doğal maddeler kullanılıyor
ˈˈElde edilen kökboyaların içinde hiçbir sentetik madde bulunmuyor. Boyalar bitkiler, deniz kabukları ve belli böceklerin kullanılmasından elde ediliyor. Her türlü kumaşta kullanılabiliyor. Kök boyayla boyanmış kıyafetler oldukça sağlıklı.
Doç. Dr. Mustafa Genç:
ˈˈBunlarda toksik ve kanserojen madde hiç yok. Boyadığınız ortamda ve daha sonra boyadığınız suyu çevreye döktüğünüzde çevreye de hiçbir zararı yok. Kendi üzerinize giydiğinizde birçoğu zaten şifa amaçlı kullanılan bitkiler olduğu için ayrıca size bir özellik katıyor.ˈˈ
-Hem şık hem sağlıklı
Kök boyalarla renklendirilen kıyafetler vitrinleri süsleyecek
ˈˈÜniversitede yapılan çalışma dünyaca ünlü tekstil markalarına yeni kreasyonlar hazırlama konusunda ışık tutacak.ˈˈ
Haberi izlemek için lütfen aşağıdaki linki tıklayınız:
